In verhouding nemen er iets meer meisjes (47,9%) contact op dan jongens (43,8%). Wel neemt het aantal jongens dat contact opneemt in de afgelopen jaren geleidelijk toe. Zo was de verdeling in 2018 nog 55,1% meisje en 40,6% jongen, dit komt steeds dichterbij elkaar te liggen. Tot slot geeft 0,5% aan zich te identificeren als transgender en 0,4% als non-binair. De overige 7,4% bestaat uit twee of meer kinderen die samen contact opnamen.

Opvallend: In 2021 namen meer oudere kinderen van 16 en 17 jaar contact met ons op. Dit is een stijging van 5% van deze leeftijdscategorie ten opzichte van het jaar ervoor. Na ‘seksualiteit’ is ‘emotionele problemen’ het meest besproken thema onder deze doelgroep. Hieronder valt eenzaamheid, depressieve klachten en suïcidale gedachten.

Een roerig tweede coronajaar: lockdowns, schoolsluiting en avondklok
In januari en februari zat Nederland in de tweede lockdown. De middelbare scholen waren gedeeltelijk heropend. Net als tijdens de lockdown in 2020 nam het aantal gesprekken dat we voerden over emotionele problemen in deze periode toe. Na de heropening van de scholen was er sprake van opluchting, maar er waren tegelijkertijd ook grotere zorgen over leerachterstanden en toetsen. Daarnaast gaven kinderen aan het lastig te vinden om gemotiveerd en geconcentreerd te blijven. Kinderen namen vaker contact op over onderwerpen als zelfbeschadiging, eetstoornissen, suïcide en huiselijk geweld.

Seksualiteit blijft een ongekend populair onderwerp op het forum, ook gedurende het tweede coronajaar. Geheel anoniem kunnen jongeren hun verhaal of vraag kwijt bij leeftijdsgenoten. Regelmatig verschijnen er complete vragenlijsten over de meest uiteenlopende onderwerpen. De onderliggende vraag is meestal: “Ben ik wel normaal?” Ook vonden veel jongeren dit jaar wederom steun bij elkaar in coronatijd; ze deelden hun ervaringen en gaven elkaar tips over hoe ze met de lockdown kunnen dealen.

Nieuw in 2021 is de extra categorie over het thema ‘gender en seksuele identiteit’. Jongeren gaven zelf aan hier behoefte aan te hebben – en dat bleek te kloppen: afgelopen jaar zijn er 378 verschillende topics gestart binnen dit thema. Daarmee staat het thema één plek onder ‘Thuis en Familie’, dat 455 topics telt. Jongeren vragen onder andere aan elkaar hoe je erachter komt wat je geaardheid of gender is, en hoe je het beste een coming-out kunt doen.

In vergelijking met 2020 zijn er meer paginaweergaven en unieke bezoekers van het forum. Dat waren er respectievelijk 7.140.862 en 1.483.469. Daarentegen nam het aantal posts en nieuwe topics af. In 2020 waren dit er: 58.907 en 7.469. Dit betekent dat kinderen vaker lezen wat anderen posten dan dat zij zelf actief hun vraag stellen of hun mening of advies geven in een topic of reactie.

De Kindertelefoon is dé plek in Nederland waar kinderen gratis en vertrouwelijk kunnen praten over onderwerpen die ze niet durven, kunnen of willen bespreken in hun eigen omgeving. Om in kaart te brengen wat er speelt in hun wereld, verrichten we periodiek onderzoek naar specifieke thema’s die op dat moment relevant of actueel zijn. In 2021 deden we onder andere onderzoek naar pesten, ruzie in gezinnen en wat er speelde in de coronatijd. Hiervoor gebruiken we data en cijfers over gevoerde telefoon- en chatgesprekken. Ook analyseren we de (kwalitatieve) inhoud van geanonimiseerde chatgesprekken en forumberichten.

Door de uitkomsten van onze onderzoeken te delen, geven we invulling aan onze maatschappelijk taak: kinderen een stem geven. Deze stem laten we op zoveel mogelijk relevante plekken horen. In de pers: bijvoorbeeld aan tafel bij Jinek of Nieuwsuur, maar ook richting partners uit het maatschappelijk veld, de politiek, professionals in de jeugdhulp en leerkrachten. Zo weten zij wat er speelt onder kinderen en jongeren en kunnen zij hun aanbod of benadering hierop aanpassen.

Alarmerend veel gesprekken over emotionele problemen
2021 stond, net als het jaar daarvoor, in het teken van corona. De crisis liet zichtbare sporen na op elk aspect van het leven van kinderen en jongeren. Periodes niet naar school kunnen, sport missen als uitlaatklep en minder vaak afspreken met vrienden. Voor velen van hen trekt dat een zware wissel op hun mentale gezondheid.

Dat beeld zagen we ook terug in onze onderzoeken. Zowel in de tweede lockdown in januari en februari, als na de heropening van de middelbare scholen in maart zagen we alarmerend veel gesprekken over emotionele problemen. Ook het aantal gesprekken over pesten steeg, met de heropening van de scholen zagen we bijna een verdubbeling in onze cijfers. Tijdens de lockdowns zagen we echter meer gesprekken over digitaal pesten dan gemiddeld. Kinderen hadden last van haatreacties online of werden gepest met foto’s die rondcirkelden via social media. Welke vorm van pesten ook: kinderen wensen dat het pesten stopt.

Daarnaast werden er nog steeds gesprekken gevoerd over liefde en seksualiteit, wat al jaren één van de meest populaire thema’s is. Naar aanleiding van de Week van de Lentekriebels onderzochten we waar deze gesprekken over gaan in coronatijd. De aard van de gesprekken bleef redelijk gelijk en hebben vaak te maken met onzekerheid op dit vlak.

‘Hoe gaat het nu met kinderen?’
Ook in 2021 was dit een vraag die we regelmatig kregen. Zo wilde ook het Ministerie van Volksgezondheid vinger aan de pols houden over hoe het met kinderen gaat tijdens de lockdown. Door wekelijks geanonimiseerde data te leveren aan het ministerie, hebben we hier een bijdrage aan kunnen leveren.

Wat maakt het forum volgens jullie een bijzondere plek?

“In Nederland is dit forum uniek”, vertelt Carolien. “Het is de enige plek waar jongeren écht over alles kunnen praten. Natuurlijk zijn er meer fora, maar die zijn vaak meer gericht op één thema. Hier is geen onderwerp te gek. Bovendien is het een plek waar jongeren van elkaar leren: ze spreken elkaar er bijvoorbeeld op aan als ze vinden dat een opmerking niet door de beugel kan. Ook vinden ze er steun van leeftijdsgenoten die soms in een vergelijkbare situatie zitten. Mocht een bepaalde situatie echt heftig zijn, dan kunnen wij jongeren altijd doorverwijzen naar betrouwbare instanties en informatie, denk aan 113 Zelfmoordpreventie of Centrum Seksueel Geweld.”

“Als volwassene denk je soms wel… pfoe, moet dit er nou wel staan? Toch is dit echt de leefwereld van jongeren”, vult Marieke aan. “Natuurlijk zijn er regels waarop we modereren. Zolang het respectvol is, niet strafbaar en het niet de veiligheid en anonimiteit van gebruikers in gevaar brengt, blijven we als moderatoren zoveel mogelijk op de achtergrond. Dit zorgt er ook voor dat de inhoud eigenlijk letterlijk de leefwereld van jongeren weerspiegelt.”

Welke rol speelde het forum voor jongeren tijdens de lockdowns?

Carolien: “Ten eerste zie je het gebruik van het forum sterk toenemen. Soms verdubbelde het aantal gebruikers zelfs bijna ten opzichte van de maanden ervoor, bizar. Dit zegt echt iets over de behoefte aan contact die jongeren hebben. Het delen van ervaringen en steun bij elkaar vinden in deze tijden. En: tóch het gevoel hebben dat je elkaar kunt steunen en adviseren. Door het forum zien sommigen in dat ze niet alleen zijn, of de enige die met iets worstelt. Dat is zo ontzettend belangrijk. Qua topics verschuift het zwaartepunt naar het bespreken van ‘emotionele problemen’, denk aan eenzaamheid en depressie.”

Wat motiveert jullie om betrokken te zijn bij het forum?

“Het inspireert mij zelf om eens met een andere blik naar dingen te kijken”, vertelt Carolien. “Klopt!”, bevestigt Marieke. “Jongeren komen soms met totaal andere oplossingen voor problemen; je krijgt een inkijkje in hoe ze denken en wat wel en niet werkt voor ze. Ik voel me soms net een vlieg op de muur die met alle gesprekken mee kan lezen. Onderling zijn ze opener dan tegen volwassenen. Zo leer ik nóg meer over deze leeftijdsgroep, wat ik weer kan meenemen als vrijwilliger in mijn telefoon- of chatgesprekken. Ook leer ik om nog opener te kijken en te denken. Dat vind ik heel waardevol.”

Als het gaat om waar jongeren met elkaar over praten – is er de afgelopen 10 jaar veel veranderd?

“Natuurlijk veranderen specifieke onderwerpen door de jaren heen”, vertelt Marieke. “Dat heeft vaak ook te maken met de actualiteit of bepaalde trends. Zo zijn ‘billen’ ineens een ding geworden sinds de Kardashians populair zijn, dat zie je grappig genoeg ook terug op het forum. Ook zijn er meer topics over hoe jongeren zich identificeren, qua gender of seksualiteit.”

Toch blijft er één onderwerp ongekend populair door de jaren heen, en dat is… seks! “Jongeren zijn er gewoon erg mee bezig, dus ook op het forum. Dat is van alle tijden”, legt Carolien uit. “En, geef ze eens ongelijk. Waarom zou je het aan een volwassene vragen als er ook een groep leeftijdsgenoten is bij wie je kunt checken of iets wel ‘normaal’ is?”

Ook het onderwerp ‘relaties’ is erg populair gebleven, vertelt Marieke. “Alleen nu lees je bijvoorbeeld steeds vaker: ‘mijn beste vriendin ontvolgt me op Insta’. Tja, 10 jaar geleden zou er staan dat die beste vriendin ineens niet meer naast haar wilde zitten in de klas. Ook zou een versiertip vroeger eerder gaan over hoe je bijvoorbeeld een briefje in iemands jaszak kunt stoppen. Nu houdt de vraag ‘Hoe kom ik aan zijn/haar Snap?’ jongeren meer bezig.”

Tot slot is het van alle tijden dat jongeren willen weten of ze eigenlijk wel ‘normaal’ zijn. “Daarom zie je de meest uiteenlopende vragenlijsten voorbij komen”, vertelt Carolien. “In een topic leggen ze elkaar een rits vragen voor, vaak over een specifiek onderwerp. Heb jij weleens gezoend? Hoe groot is jouw piemel? Heb jij al schaamhaar? Durf je een string te dragen? Ga zo maar door. Het forum heeft echt de rol van een klankbord.”

Tot slot: Wat hebben jullie zélf eigenlijk van kinderen geleerd?

“Omdat het forum erg veelzijdig is, ontdek je vaak iets nieuws. Over jongeren zelf, maar soms stuit je ook op hele praktische tips”, vertelt Marieke. “Zo delen ze ook luchtige dingen met elkaar, hun favoriete muziek, YouTubers en webshops. Als moderator ga ik die toch even checken. Soms ontdek ik daardoor zelf ook nieuwe muziek die ik leuk vind!”

Ook is de veerkracht van jongeren iets dat beiden opvalt. Carolien: “Daarover blijf ik me verbazen. Soms zit een forumgebruiker zelf in zo’n pittige situatie, maar is diegene nog steeds in staat om een ander echt goede raad te geven. Dat is zo bijzonder. Dat leert me dat jongeren in de meest moeilijke omstandigheden nog in staat zijn om de andere, positieve kant te bekijken. Ook zie je op het forum soms letterlijk de weg die iemand aflegt om op te krabbelen uit een depressie. Het is een plek waar sommigen echt voor het eerst hun verhaal durven te vertellen.”

Afgelopen jaar hebben we in totaal 224 nieuwe vrijwilligers opgeleid. Een gemêleerde groep mensen vanuit het hele land; van student tot pensionado en met de meest uiteenlopende achtergronden. Ook is het mogelijk om in het kader van een stage vrijwilliger te worden, wanneer je een sociale opleiding volgt zoals pedagogiek, (toegepaste) psychologie of social work. Al deze verschillende mensen hebben één ding gemeen: zij zijn bereid om een paar uur per week een luisterend oor te zijn voor kinderen.

De trainingen vonden dit jaar wederom voornamelijk online plaats. Doordat we in 2020 al de overstap hebben gemaakt naar online, wisten we dat training op afstand goed mogelijk is.
Hoewel het natuurlijk nooit het persoonlijke ‘live’ contact zal vervangen, lukt het toch om de kennis en het enthousiasme over te brengen.

Waardevolle bijdrage aan de maatschappij
Deze kennis zorgt er niet alleen voor dat onze vrijwilligers tijdens hun diensten kinderen goed te woord kunnen staan. De geleerde gesprekstechnieken en de ervaringen die zij opdoen in de verschillende gesprekken, nemen zij ook mee in hun (professionele) leven. Zo leveren we een belangrijke bijdrage aan de maatschappij.

En dat kunnen twee van onze oud-stagiaires, Aline en Elaine, bevestigen! Beiden liepen stage tijdens hun studie pedagogiek en geven aan veel te hebben geleerd om het gebied van gespreksvoering. Elaine: “Door mijn stage bij De Kindertelefoon stel ik automatisch open vragen en weet ik hoe ik met doorvragen tot de kern kan komen van iets. Ook durf ik stiltes te laten vallen; dit kan een kind helpen om uit zichzelf meer te vertellen. Ik heb zowel bij latere stages als werkplekken van mijn collega’s te horen gekregen dat ze merkten dat ik ervaring heb op dit gebied.”

Ook Aline merkt op dat ze veel heeft gehad aan de gesprekstechnieken en vaak open vragen stelt, zowel op werk al privé. “Ook leren we bij De Kindertelefoon dat kinderen zelf expert zijn van hun eigen situatie en goed in staat zijn om zelf een oplossing te bedenken. Mijn vrienden geven me regelmatig terug dat ik ook deze oplossingsgerichte houding aanneem als ze bij me komen met een vraag of probleem. Ik schijn dan veel door te vragen en ze zelf te laten nadenken. Daarmee geef ik ze zeker geen kant en klare oplossing. Dat wordt me overigens niet altijd in dank afgenomen, haha!”

Kinderen kunnen met ons over álles praten - en dat doen ze dan ook. Dat kan best even wennen zijn in het begin. Elaine: “Je weet van tevoren niet waarover de gesprekken zullen gaan. Je krijgt met een grote verscheidenheid aan onderwerpen te maken. Ik ben me veel bewuster geworden over onderwerpen zoals seksualiteit, (huiselijk) geweld en suïcide.”

Tot slot benoemen beiden de fijne sfeer tijdens hun stage. Aline: “Ik heb me van begin af aan meteen welkom gevoeld binnen de organisatie. Iedereen staat voor elkaar klaar. Er is altijd ruimte voor een praatje en je krijgt het gevoel dat je er al jaren bij hoort.” Elaine voegt daaraan toe: “Ook heb ik altijd vanuit de kinderen, collega’s en de organisatie veel dankbaarheid ervaren. Ik denk dat dit dan ook één van de grootste redenen is waardoor ik 4,5 jaar later nog steeds met veel plezier bij de KT werk!”

Jongvolwassenen zitten in een roerige periode in hun leven met veel veranderingen, keuzes en uitdagingen. Van onze partners kwamen steeds meer signalen dat het niet goed ging met deze groep. In het verkennende doelgroeponderzoek dat we begin 2021 deden werd duidelijk dat zij behoefte hebben aan een eigen laagdrempelige supportlijn. Een plek waar ze veilig hun verhaal kunnen doen en waar écht naar ze geluisterd wordt.

Het was even buffelen, maar met de ervaring en kennis vanuit De Kindertelefoon en met behulp van partners uit het veld is er in rap tempo een nieuw platform ontwikkeld. Om de jongvolwassenen zo goed mogelijk te woord te staan, hebben we de opleiding voor vrijwilligers van De Kindertelefoon aangepast aan deze doelgroep. Op 7 april 2021 was het zover: de Alles Oké? Supportlijn werd gelanceerd!

Nieuwe doelgroep
En toen moesten we natuurlijk allereerst onze nieuwe doelgroep zien te bereiken, en dat gaat het beste online. Vanaf de start hebben we ingezet op online advertenties, zichtbaarheid op evenementen en via samenwerkingen. Denk aan scholen, verenigingen, introductieweken voor studenten en platforms die een specifiek deel van de doelgroep bereiken.

Van een luisterend oor tot een praktische oplossing
De drempel om contact op te nemen is voor jongvolwassenen vaak nog hoger dan voor kinderen. Ze hebben vaak het gevoel dat hun probleem niet ‘zwaar’ genoeg is. Daarom is onze boodschap dat ze niet de enige zijn en dat echt álles bespreekbaar is. ‘Neem gerust contact op, want praten lucht op!’

En dat sprak aan. 70% van de jongvolwassenen gaf aan zich na een chat- of telefoongesprek met de Alles Oké? Supportlijn beter te voelen dan ervoor. 21% voelt zich voor en na het gesprek hetzelfde.

Wat iemand vooraf uit een gesprek wil halen verschilt per onderwerp, bleek uit onderzoek dat we uitvoerden na de eerste paar maanden. Vaak hebben de jongvolwassenen behoefte aan een luisterend oor, iemand die écht naar je luistert. Soms hebben ze behoefte aan praktische oplossingen. Ze komen tijdens het gesprek tot meer inzicht in hun situatie en bedenken zelf een eerste stap naar een oplossing. In de loop van het jaar bleek al meteen dat de behoefte aan een plek speciaal voor jongvolwassenen blijvend is.

Dankzij onze vrijwilligers
Ook bij de Alles Oké? Supportlijn kunnen we niet zonder onze vrijwilligers. In het afgelopen jaar zijn er zo’n 100 opgeleid. De training is speciaal gericht op de jongvolwassenen-doelgroep en de levensfase waarin zij zitten. De diversiteit van de gesprekken is erg groot: van daten en relaties tot aan depressieve klachten en eenzaamheid. Dat maakt dat vrijwilligers soms snel moeten schakelen tussen de meest uiteenlopende situaties. Een belangrijk deel van onze vrijwilligers zit qua leeftijd in de doelgroep. Daardoor kunnen zij zich goed verplaatsen in hun leefwereld!

Ruim 12.500 gesprekken
Hoewel de coronacrisis de directe aanleiding was voor de start van de supportlijn, gingen de gesprekken zelden alleen daarover. Wel maakte corona de uitdagingen waar deze groep mee worstelt extra zichtbaar. Veel jongvolwassenen vinden het lastig om vervolgens hulp in te schakelen bij hun (mentale of psychische) problemen; ze zijn bang om niet serieus genomen te worden of staan op een wachtlijst. Dit zien we terug in de gesprekken: van de eerste 6.000 gesprekken ging ruim 40% over mentale problemen. Andere thema’s zijn Relaties & Liefde (14%), Thuis en Familie (10%), Studie & Werk (8%) en Lichaam & Gezondheid (6%).

Jongvolwassenen weten ons boven verwachting goed te vinden. Sterker nog, inmiddels zijn er ruim 12.500 gesprekken gevoerd! Gemiddeld zijn dat eind 2021 50 chat- of telefoongesprekken per dag en zien we nog steeds een stijgende lijn. Daarbij is de chat het populairst: 39% neemt contact op via de telefoon en 61% via chat.

Ook was er goed nieuws in 2021 voor de supportlijn wat betreft de toekomst; in 2022 mogen we ons werk voortzetten. Een mooie beloning én erkenning voor de inzet van de vrijwilligers en betaalde krachten.